نقدی بر دیپلماسی انرژی ایران

سعید ساویز | تحلیلگر انرژی

 

سال پیش در چنین روزهایی نوشته شد که تحریمها دولت ملی را به نداری دچار کرد و بی پولی کمر مصدق را شکست، دیپلماسی فعالی هم برای بازاریابی و برانگیختن ولع بازار مصرف وجود نداشت و نوشتیم که همان سناریوی امتحان پس داده، برای جمهوری اسلامی نیز نوشته شده است.

چند ماه پیش نوشته شد که معافیت های آمریکا برای خرید نفت ایران در واقع ناتوانی در جایگزینی نفت ایران در بازار در کوتاه مدت است، اما اگر از این روزنه به سلامت عبور نکنیم به زودی امکان تحریم تمام نفت ایران فراهم خواهد شد.

در تمام این مدت هیچ نشان، اراده و تلاشی در دیپلماسی انرژی مشاهده نشده است که بتواند بارقه های امیدار کننده ای برای عبور از گردنه تحریم های امریکا را نشان دهد، مسئولین منفعل، بی انگیزه و بی برنامه به نظر می رسند. حتی نشانی از تئوریهای پر فساد اما ابتکاری و هیجانی دور زدن تحریم ها که در دوران دولت نهم و دهم اجرا شد نیست.

ایران به عنوان دارنده بیشترین ذخایر نفت و گاز در جهان در کنار ونزوئلا دارنده بیشترین ذخایر نفت در جهان به سادگی از بازار حذف می شوند و نفت شیل که حداقل سه برابر گرانتر از نفت ایران و ونزوئلاست جای ان را در بازار می گیرد.

فساد، جنگ های جناحی و وعده های خوشبینانه توخالی جای استراتژی و گزینه های خلاقانه که باید پلن بی دیپلماسی انرژی پس از به بن بست رسیدن مدل جدید قراردادها باشد را گرفته است. ما هنوز در درون مشغول شمردن پول های به سرقت رفته و نزاع بر سر حجم پول های اختلاس شده ایم.

بیشترین ذخایر گاز را داریم ولی هنوز ال ان جی برای صادرات گازمان نداریم و اگر چه کار مذاکرات فروش گاز با خط لوله به موقع اغاز شد اما هرگز برای هند و پاکستان عملیاتی نشد و صادرات گاز به امارات نیز داستان غم انگیزی به نام کرسنت دارد و تنها ترکیه و عراق کشورهایی هستند که مشتری گاز ما با خط لوله هستند.

از دید کارشناسی بزرگترین مشکل در فروش نفت انجایی است که هنوز مسئولین گمان می کنند که مشتریان برای خرید نفت ما صف خواهند کشید، خیال خطایی که مصدق را نیز زمین زد. هر چقدر کارشناسان تاکید می کنند که دوران نفت به عنوان یک کالای استراتژیک به پایان رسیده است و امروز به جای اینکه مشتریان برای خرید نفت به سراغ کشورهای صاحب نفت بروند. به دلیل تنوع عرضه این فروشندگانند که به هزار و یک طرفند و ایجاد جذابیت سعی می کنند تا نفت خود را بفروشند.

پمپئو دوره راه افتاده و در دنیا برای نخریدن نفت ایران تبلیغ می کند. ما حتی از حضور در کنفرانس ها، نمایشگاهها و همایش های بین المللی اجتناب می کنیم. متاسفانه هنوز در تفکر مسئولین سفر خارجی و مذاکره در سطح بین الملل با متقاضیان خرید نفت انچنان کار فانتزی، زائد و اشرافی مئابانه ایست که هرگز نه به خود زحمت انجام ان را می دهند و نه راهکاری برای انجام ان توسط بدنه کارشناسی مسئول دارند.

قراردادهای جدید راه چاره ای جذاب برای حال و روز صنعت و اقتصاد ایران بود، اما آگاهانه یا نا اگاهانه با دفع الوقت در هزارتوی بوروکراسی گم شد و فصل بهاری که در روابط ایران و آمریکا در اواخر دولت اوباما دمیده بود با خزان دولت ترامپ پرپر شد. یا شاید این حرکت سینوسی و این فراز و فرود برنامه از پیش نوشته شده سیاست خارجی یانکی ها باشد. به هر روی هر چه که هست از صنعت نفت کشور ایران که بیشتر سالهای بعد از انقلاب خود را در تحریم سپری کرده است این انتظار می رود که برای چنین روزی آماده بوده و تمهیدی برای نشدن ها در آستین داشته باشد.

در ابتدای دولت یازدهم به دلیل موارد بسیار زیادی که از فساد در نفت کشف شد، کارشناسان زبان به شکوه از رویه پیشین گشودند و سیاست های وزارت نفت دولت قبل را تقبیح کردند. اما امروز با وقوع گره ای مشابه در فروش نفت این سوال پیش می آید که مشق نوشتن با غلط زیاد بهتر است یا مشق ننوشتن و رفوزه شدن.

توسعه همواره دغدغه شماره یک نفت ایران بوده است، اما امروز دیگر نگرانی مهمتری وجود دارد که فروش نفت و یافتن بازاری بلند مدت و مطمئن برای نفت است؛ که می تواند به توسعه یا حتی تجارت خارجی گره بخورد. می تواند باعث شود تا همانند طرح خلاقانه اوپک از سوی ونزوئلا، طرح یک اتحادیه انرژی- اقتصادی از سوی ایران به کشورهایی چون  هند، قطر، ترکیه و عراق پیشنهاد شود.

هنوز برای جبران دیر نیست، فقط کافیست بحران درک شود و به جای انکار، سکان را به افرادی با دانش، انرژیک و با انگیزه بسپاریم تا در کنار یک اتاق فکر از خرد جمعی و تجربه های موفق همه دولت های قبلی که با تحریم مواجه بوده اند، شاید بتوانند راه چاره ای برای شرایط موجود بیاندیشند./روزنامه شرق